ارتفاع‌زدگی یکی از چالش‌های جدی و رایج در میان کوهنوردان و مسافران ارتفاعات بلند است که به دلیل کاهش فشار هوا و کمبود اکسیژن در ارتفاعات بالای ۲۴۰۰ متر به وجود می‌آید. این بیماری می‌تواند اثرات جسمانی جدی و حتی تهدیدکننده حیات به همراه داشته باشد و انواع مختلفی مانند بیماری ارتفاعی حاد (AMS)، ادم ریوی (HAPE) و ادم مغزی (HACE) را شامل می‌شود. با توجه به اهمیت این موضوع برای حفظ سلامت کوهنوردان، آشنایی با علل، علائم و روش‌های پیشگیری از ارتفاع‌زدگی ضروری است. هدف این مطلب بررسی جامع این بیماری و ارائه راهکارهای پیشگیرانه است تا کوهنوردان بتوانند با دانش کافی، سفرهای ایمن و سالمی به ارتفاعات داشته باشند.
ارتفاع زدگی یا کوه‌گرفتگی (Acute Mountain Sickness – AMS)
ارتفاع زدگی نوعی بیماری است که در اثر کاهش میزان اکسیژن در ارتفاعات زیاد ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث بروز علائمی مانند سردرد، تهوع، خستگی، سرگیجه و بی‌خوابی شود. این مشکل معمولاً زمانی رخ می‌دهد که فرد به سرعت به ارتفاعات بالاتر از ۲۵۰۰ متر از سطح دریا صعود می‌کند و بدن فرصت کافی برای تطابق با شرایط کم‌اکسیژنی را پیدا نمی‌کند. شدت علائم در افراد مختلف متفاوت است و در صورت بی‌توجهی می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند ورم مغزی یا ورم ریوی ارتفاع منجر شود. رعایت اصول صعود تدریجی و استراحت کافی می‌تواند از بروز این بیماری جلوگیری کند.
علت ارتفاع زدگی در کوه چیست؟
ارتفاع زدگی (کوه‌گرفتگی) به دلیل کاهش فشار هوا و افت میزان اکسیژن موجود در ارتفاعات بالا رخ می‌دهد. هرچه ارتفاع افزایش می‌یابد، فشار هوا کمتر شده و هوای رقیق‌تر می‌شود؛ در نتیجه مقدار اکسیژن قابل‌دسترس برای تنفس کاهش می‌یابد. این کمبود اکسیژن باعث می‌شود بدن و مغز نتوانند اکسیژن کافی دریافت کنند و به همین دلیل علائم ارتفاع‌زدگی ظاهر می‌شوند.
زمانی که فرد به سرعت به ارتفاعات بالا صعود می‌کند، ممکن است دچار ارتفاع زدگی شود. فشار کم هوا در این ارتفاعات باعث نشت مایع از مویرگ‌ها می‌شود که می‌تواند به تجمع مایع در ریه‌ها و مغز منجر شود. این وضعیت می‌تواند علائمی همچون سردرد شدید، سرگیجه، تهوع، ضعف بینایی و خستگی ایجاد کند.
اگر فرد بدون زمان مناسب برای هم هوایی و عادت کردن به ارتفاع، به مسیر خود در ارتفاعات بالاتر ادامه دهد، این وضعیت می‌تواند به بیماری‌های شدیدتر و حتی مرگبار منجر شود.
| برای آشنایی بیشتر با خطرات کوهنوردی و راه های پیشگری آن ، مقاله ما با همین نام را از دست ندهید |
علائم شایع ارتفاع زدگی (کوه گرفتگی):
ارتفاع زدگی ممکن است با یک یا چند مورد از علائم زیر همراه باشد که شدت آنها بسته به شرایط فرد و میزان صعود متفاوت است:
- سردرد مداوم و آزاردهنده
- تهوع و استفراغ، به‌ویژه در ارتفاع‌های بالاتر
- احساس خستگی و ضعف عمومی حتی بدون فعالیت زیاد
- سرگیجه یا احساس عدم تعادل
- اختلال در خواب یا بیدار شدن‌های مکرر در شب
- تنگی نفس به‌خصوص هنگام فعالیت‌های سبک
- کاهش هماهنگی حرکات بدن هنگام راه رفتن یا بالا رفتن
- تورم در اندام‌ها مانند دست‌ها، پاها یا صورت
- بی‌اشتهایی یا کاهش میل به غذا
- سرفه‌های خشک یا گاه همراه با درد قفسه سینه
در صورت بروز این علائم، توصیه می‌شود که صعود متوقف شده و در صورت لزوم به ارتفاع پایین‌تر بازگردید.
| اگر شما هم به شناخت کوه ها علاقمند هستید مقاله بلند ترین کوه های جهان می تواند برای شما مفید باشد |
انواع بیماری ارتفاع
کوهنوردی، چه در تابستان و چه در زمستان، جزو ورزش‌های هوازی محسوب می‌شود که در آن بدن به اکسیژن فراوان نیاز دارد. با افزایش ارتفاع و عبور از مرز حدود ۲۵۰۰ متر، فشار هوا کاهش می‌یابد و در نتیجه دریافت و استفاده از اکسیژن برای بدن دشوارتر می‌شود. این کمبود اکسیژن می‌تواند منجر به بروز ارتفاع زدگی شود که در چند نوع مختلف ظاهر می‌گردد:
۱. بیماری حاد کوهستان (Acute Mountain Sickness – AMS)
این نوع شایع‌ترین و خفیف‌ترین شکل ارتفاع زدگی است. زمانی که فرد به سرعت به ارتفاعات بالا صعود می‌کند یا در همان ارتفاع شب را سپری می‌کند، احتمال ابتلا به AMS افزایش می‌یابد. علائم معمولاً طی ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از رسیدن به ارتفاعات ظاهر می‌شوند و بسته به شدت بیماری، ۱ تا ۲ روز طول می‌کشد تا با استراحت و تطابق بدن بهبود یابد. از جمله علائم بیماری حاد کوهستان می‌توان به سردرد، تهوع، استفراغ، بی‌اشتهایی و احساس ناراحتی عمومی اشاره کرد.
۲. ادم مغزی ارتفاع بالا (High Altitude Cerebral Edema – HACE)
ادم مغزی شدیدترین و خطرناک‌ترین نوع ارتفاع زدگی حاد به شمار می‌رود که در صورت عدم درمان می‌تواند به مرگ منجر شود. در این حالت به دلیل کمبود اکسیژن، مایع در مغز جمع شده و باعث تورم و افزایش فشار در جمجمه می‌شود. علائم HACE شامل خستگی شدید، گیجی، عدم تعادل در راه رفتن، توهم، تغییر در سطح هوشیاری و حتی از دست دادن هوشیاری است. در چنین وضعیتی، حتی اگر فرد ادعا کند حالش خوب است، باید بلافاصله به ارتفاعات پایین‌تر منتقل شده و تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد.
۳. ادم ریوی ارتفاع بالا (High Altitude Pulmonary Edema – HAPE)
ادم ریوی نوعی دیگر از ارتفاع زدگی است که بسیار خطرناک و گاه مرگبار می‌باشد. این حالت معمولاً پس از ۲ تا ۵ روز حضور در ارتفاعات ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متری رخ می‌دهد. در HAPE، مایع در ریه‌ها جمع شده و تنفس را به شدت مختل می‌کند. علائم آن شامل کبودی لب‌ها و ناخن‌ها، تنگی نفس حتی در حالت استراحت، احساس سنگینی یا درد در قفسه سینه، سرفه‌های مداوم، خلط کف‌آلود صورتی و خستگی شدید است. در صورت مشاهده این علائم، کاهش سریع ارتفاع و اکسیژن‌درمانی از جمله اقدامات فوری و حیاتی به شمار می‌آید.
واکنش بدن نسبت به ارتفاع زدگی
زمانی که بدن با کاهش سطح اکسیژن در ارتفاعات بالا روبه‌رو می‌شود، تلاش می‌کند خود را با این شرایط سازگار کند. برای جبران کمبود اکسیژن، ضربان قلب و سرعت تنفس افزایش می‌یابد تا اکسیژن بیشتری وارد خون شود. با این حال، در برخی افراد تطبیق بدن به‌طور کامل انجام نمی‌شود و ممکن است مایعات در ریه‌ها یا مغز تجمع پیدا کنند. این تجمع مایعات می‌تواند باعث بروز علائم ارتفاع‌زدگی مانند سردرد، تنگی نفس، سرگیجه و خستگی شود. اگر تطبیق بدن به ارتفاع به‌درستی صورت نگیرد، خطر بروز مشکلات جدی‌تری مانند ادم مغزی یا ریوی نیز افزایش می‌یابد.
درمان بیماری ارتفاع
برای درمان ارتفاع زدگی در کوهنوردی در صورت بروز علائم ارتفاع‌زدگی، سریعاً به ارتفاع پایین‌تر منتقل شوید، استراحت کافی داشته و مایعات فراوان بنوشید. همچنین با مشورت پزشک میتوانید داروهایی مانند دگزامتازون مصرف کنید و در صورت نیاز از اکسیژن یا اتاق هیپرباریک برای بهبود سریع‌تر استفاده نمایید.
پیشگیری از ارتفاع زدگی
برای کاهش خطر ابتلا به ارتفاع زدگی هنگام صعود به ارتفاعات بالا، رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:
- صعود تدریجی: سرعت صعود را کنترل کنید و روزانه حداکثر ۳۰۰ متر ارتفاع اضافه کنید تا بدن فرصت سازگاری داشته باشد.
- استراحت منظم: پس از هر ۱۰۰۰ متر افزایش ارتفاع، یک روز کامل را به استراحت اختصاص دهید تا بدن بهتر با شرایط جدید تطبیق پیدا کند.
- مصرف کافی مایعات: به میزان کافی آب و مایعات بنوشید تا بدن دچار کم‌آبی نشود و فرآیند تطابق آسان‌تر صورت گیرد.
- عدم مصرف الکل: از نوشیدن الکل در ارتفاعات خودداری کنید؛ زیرا می‌تواند علائم ارتفاع‌زدگی را تشدید کند و بر تطابق بدن اثر منفی بگذارد.
- استفاده از داروهای پیشگیرانه: در صورت صعود به ارتفاعات بسیار بالا یا سابقه مشکلات در ارتفاع، می‌توان با مشورت پزشک از داروهای پیشگیرانه مانند استازولامید (Acetazolamide) استفاده کرد.
برای اطلاع از اصول تغذیه در کوهنوردی حتما در دوره های آنلاین کوهنوردی ما شرکت کنید.
چگونه در کوهنوردی نفس کم نیاوریم
سؤال رایج کوهنوردان این است: «چگونه در کوهنوردی نفس کم نیاوریم؟» پاسخ در تنفس عمیق و منظم، نوشیدن آب کافی، و حرکت با سرعت ثابت نهفته است. مصرف غذاهای سبک و انرژی‌زا، اجتناب از فعالیت سنگین در روزهای اول، و مشورت با پزشک برای داروهای مناسب نیز به حفظ تنفس و انرژی کمک می‌کند.
مدت زمان پیش بینی شده بیماری ارتفاع زدگی
اگر هنگام صعود به ارتفاع بالا به جای بازگشت به ارتفاعی که در آن احساس راحتی می‌کنید، به مسیر خود ادامه دهید، علائم بیماری ارتفاع ممکن است تشدید شده و حتی به وضعیت‌های خطرناک و مرگ‌آور تبدیل شوند. معمولاً علائم بیماری حاد ارتفاع پس از دو تا سه روز استراحت در ارتفاع پایین‌تر بهبود می‌یابند و از بین می‌روند. با این حال، در موارد شدیدتر مانند ادم ریوی و ادم مغزی، روند بهبودی ممکن است هفته‌ها طول بکشد و نیازمند مراقبت پزشکی دقیق باشد.
آیا باید از قرص‌های ارتفاع زدگی(Diamox/Acetazolamide)استفاده کنم؟
تا همین اواخر، داروهای ارتفاع زدگی به ندرت توسط کوهنوردان به جز کوهنوردان نپالی و ارتفاعات زیاد(کوهنوردی در ارتفاعات بالای ۱۶,۰۰۰ فوت) مصرف می‌شدند. اما در چند سال گذشته، من سوالات زیادی را از خوانندگان و دانشجویان کوهنوردی دریافت کرده ام که آیا این داروها می‌توانند هنگام صعود به کوه‌های ۱۴,۰۰۰فوتی کلرادو، کوه رینیر یا قله‌های کم ارتفاع دیگر، به آنها کمک کنند؟
این سوال باعث ایجاد شور و اشتیاق زیادی در جامعه کوهنوردی می‌شود. فقط از چند کوهنورد با تجربه سوال کنید و می‌بینید که بسیاری از افراد نظرات شدیدی در این زمینه دارند!
در پایین جوانب مثبت و منفی‌ای که من از راهنمایان ارتفاعات بالا در بولیوی و واشنگتن شنیده‌ام، آورده شده است.(راهنمای واشنگتن راهنمای کوه اورست بود)
جوانب مثبت قرص ارتفاع زدگی
داروهایی مانند Diamox در صورت رعایت تمرین‌های مفید دیگر (کندی صعود و غیره) تا حدی در جلوگیری از ارتفاع زدگی موثر هستند. برای بهترین نتیجه، مصرف دارو را ۱-۲ روز قبل از رسیدن به ارتفاع شروع کنید.
حتی اگر از Diamox به عنوان پیشگیری استفاده نکنید، می توانید در صورت بروز علائم، از آن برای درمان ارتفاع زدگی استفاده کنید. حتماً از پزشک یا داروساز خود بپرسید که در این حالت دوز مناسب شما چیست.
جوانب منفی قرص ارتفاع زدگی
شکایت شماره یک که بیشتر راهنمایان و کوهنوردان باتجربه از Diamox دارند این است که یک داروی جادویی نیست. شما میتوانید با سازگاری مناسب، صعود آرام، نوشیدن آب کافی و خوردن وعده‌های غذایی کوچک غنی از کربوهیدرات به همان نتایج مطلوب و بدون عوارض جانبی آزار دهنده (افزایش ادرار، سوزن سوزن شدن اندام‌ها) برسید.
طبق راهنماها، Diamox می‌تواند به طور موقت علائم بیماری در ارتفاع را پنهان کند. شخصی که علائم خفیف ارتفاع زدگی را هنگام استفاده از دیاموکس تجربه می‌کند، هنگام انجام پیاده روی یا صعود می‌تواند ناگهان کاملاً بیمار شود. به همین دلیل، راهنماها بیشتر مراقب افرادی هستند که Diamox مصرف میکنند.
به زبان ساده، Diamox هیچ جایگزینی برای سازگاری مناسب و صعود آرام (۱۵۰۰ فوت در روز بین اردوگاه‌ها) نیست. هرگز از آن برای «فشار دادن» سازگاری خود به فراتر از زمان توصیه شده استفاده نکنید.
من شخصاً با و بدون Diamox صعود کرده ام. احساس می‌کنم که مصرف Diamox به طور پیشگیرانه باعث افزایش کیفیت اشتها و خواب من می‌شود؛
وقتی که برای مدت طولانی بالاتر از ۱۴۰۰۰ فوت باشم. با این حال، این دارو قطعا محدودیت‌های خود را دارد! در صومعه Rongbuk در تبت، دو نفر از ما Diamox مصرف می‌کردیم و یک نفر از این دارو استفاده نمی‌کرد. با این حال هر سه ما حال بدی داشتیم. (البته ما سوار ماشین بودیم، این مسئله برای کوهنوردان کمتر مشکل ساز خواهد بود)
نکات مهم برای پیشگیری از ارتفاع زدگی در حین کوهنوردی
در اینجا چند نکته کاربردی برای پیشگیری از ارتفاع زدگی آورده شده که از تجربیات کوهنوردان، راهنماها و خودم جمع‌آوری کرده‌ام:
-
زمان کافی برای هم‌هوایی بگذارید: قبل از شروع صعود به ارتفاعات بالا، چند روز در ارتفاعات متوسط استراحت کنید تا بدن فرصت تطبیق با شرایط جدید را داشته باشد. این کار ارزش زیادی دارد و باعث کاهش خطر ارتفاع زدگی می‌شود.
-
اقامت در ارتفاع متوسط: اگر امکان دارد، حداقل سه روز در ارتفاع حدود ۸۰۰۰ فوت (۲۴۰۰ متر) بمانید و حتی اگر میتوانید، پیاده‌روی‌های روزانه سبک انجام دهید تا بدن بهتر سازگار شود.
-
محدود کردن افزایش ارتفاع هنگام خواب: در هر مرحله صعود، سعی کنید بیشتر از ۱۵۰۰ فوت (حدود ۴۵۰ متر) بالاتر از محل خواب قبلی خود نخوابید تا فشار کمتری به بدن وارد شود.
-
صعود با سرعت مناسب: هنگام بالا رفتن، سرعت خود را طوری تنظیم کنید که بتوانید به راحتی با همراهتان صحبت کنید. اگر نفس نفس می‌زنید، حتماً سرعت را کم کنید. جالب است بدانید که بیشتر کسانی که دچار ارتفاع زدگی می‌شوند، افراد جوان و سالمی هستند که بیش از حد سریع حرکت میکنند.
-
مصرف کافی مایعات: روزانه ۲ تا ۴ لیتر آب بنوشید تا بدن هیدراته بماند، اما زیاده‌روی نکنید.
-
خودداری از الکل و داروهای خواب‌آور: از مصرف الکل و داروهای خواب‌آور مانند بنادریل (دیفن‌هیدرامین) بپرهیزید، زیرا ممکن است کیفیت خواب شما را کاهش دهند و علائم ارتفاع زدگی را تشدید کنند. اگر نگران خواب خود هستید، با پزشک درباره داروهای مناسب مشورت کنید.
-
تغذیه مناسب: در ارتفاعات بالا ممکن است اشتها کم شود یا معده ناراحت شود؛ بنابراین بهتر است وعده‌های غذایی کوچک و مکرر بخورید. کربوهیدرات‌ها راحت‌تر هضم می‌شوند و بهتر از چربی و پروتئین هستند. میتوانید میان‌وعده‌های خوشمزه و دلخواه خود را همراه داشته باشید تا حتی وقتی اشتها ندارید، برای خوردن وسوسه شوید.
نکات مهم درباره ارتفاع زدگی
-
ارتفاع زدگی در کوهنوردان و کسانی که به ارتفاعات بالا سفر میکنند، بسیار شایع است.
-
برخی افراد بیشتر در معرض ارتفاع زدگی هستند، مخصوصاً کسانی که برای اولین بار به ارتفاعات بالا می‌روند.
-
اگر سابقه ارتفاع‌زدگی دارید، پیش از صعود حتماً با پزشک مشورت کنید.
-
همواره از منابع معتبر و اطلاعات درست درباره علائم، پیشگیری و درمان ارتفاع زدگی استفاده کنید تا ایمنی خود را تضمین کنید.
-
ارتفاع‌زدگی در صورت عدم درمان و بی‌توجهی می‌تواند به شرایط خطرناک و حتی مرگبار منجر شود.
-
علائم این بیماری ممکن است به‌تدریج ظاهر شوند، اما در برخی موارد به طور ناگهانی و سریع بروز میکنند.
-
در صورت مشاهده هرگونه علائم ارتفاع زدگی ، باید فوراً اقدامات درمانی انجام شود؛ از جمله توقف صعود، استراحت، کاهش ارتفاع و در صورت لزوم مراجعه به پزشک.
جمع‌بندی
به طور خلاصه، ارتفاع زدگی در کوهستان به دلیل کاهش میزان اکسیژن در ارتفاعات بالا ایجاد می‌شود که باعث می‌شود بدن نتواند به اندازه کافی اکسیژن جذب کند و در نتیجه علائم مختلفی مانند سردرد، تهوع، سرگیجه و خستگی ظاهر شود. برای پیشگیری از بروز ارتفاع‌زدگی، بهتر است صعود به ارتفاعات به‌صورت تدریجی انجام شود تا بدن فرصت تطبیق با شرایط جدید را داشته باشد. همچنین استراحت کافی در طول مسیر و رعایت اصول صحیح کوهنوردی می‌تواند احتمال ابتلا به ارتفاع زدگی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
منبع
سپاس بابت مقاله ارتفاع زدگی به نظرم واجب هرکوهنوردی بخونه چه برای خودش چه همنوردانش لازم
درود و سپاس، بله خیلی مطلب مهمی هست مخصوصا برای کسانی که کوهنوردی رو جدی و حرفه ای دنبال میکنند