کوهستان شمال تهران جنوبی‌ترین رشته کوه در البرز مرکزی است. سمت جنوب آن از شرق به غرب، از دره‌ی دارآباد تا دره‌ی فرحزاد امتداد دارد. در این بین دره‌های متعدد دیگری نیز وجود دارد که اکثر آنها شمالی – جنوبی هستند. بلندترین نقطه‌ی این رشته کوه، قله‌ی توچال (۳۹۶۱ متر) است. کوهستان شمال تهران پر رفت و آمدترین منطقه‌ی کوهستانی ایران و یکی از مسیرهای پر رفت و آمد کوهپیمایی در جهان است. به همین نسبت در این منطقه‌ی کوهستانی حوادث تلخ بسیاری نیز رخ داده است. در ابتدای مسیرهای کوهستان شمال تهران قهوه‌خانه و رستوران فراوان است و به همین دلیل بسیاری از افراد، به قصد تفرج وارد مسیرهای آن می‌شوند و با نداشتن وسایل، تجربه و شناخت از مسیرها، اقدام به صعود ناشیانه می‌کنند و این به ویژه در زمستان خطرهای جدی را به دنبال دارد.
مسیر دارآباد
ابتدای این مسیر از کوهستان شمال تهران محله‌ی دارآباد در شمال شرقی شمیران است. پس از منطقه‌ای که به پارکینگ مشهور است و تابلوی راهنمای رود-دره‌ها و نقاط مشهور ارتفاعات دارآباد در آن نصب شده است، با عبور از پلی کوچک و کمی ارتفاع گرفتن، به کافه‌ای کوهستانی خواهید رسید. در ادامه، مسیر مشخصی در بالادست شرقی رودخانه به سمت شمال امتداد می‌یابد. سپس، مسیر به ابتدای دره کوچکی در سمت شرق می‌رسد. اینجا یک دو راهی وجود دارد. یک راه مسیری است که به‌تدریج در شیبی تند (یال شن سیاه) رو به شمال شرقی امتداد یافته است و پس از حدود دو ساعت بر لبه یال جنوبی قله و از آنجا رو به شمال و روی یال با شیب ملایم به قله دارآباد (۳۱۹۳ متر) منتهی می‌شود. دیگری راهی است که در امتداد دره‌ی اصلی به گردشگاه‌های حاشیه‌ی رود و آبشارهای بالادست ختم می‌شود.
باید توجه داشت برای دسترسی به قله ممکن است در تابستان بتوان مسیرهای دیگری را هم انتخاب کرد که البته توصیه نمی‌شود؛ ولیکن در زمستان، باید حتماً از مسیر یال شن سیاه استفاده کرد. چرا که احتمال ریزش بهمن در سایر مسیرها زیاد است و تاکنون جان چند نفر را گرفته است. همچنین احتمال ریزش بهمن از بالای چشمه درازلش پس از بارش برف تازه وجود دارد .
مقاله پیشنهادی :چگونه از ریزش بهمن نجات پیدا کنیم؟
مسیرکُلَکچال
آغاز مسیر بعدی از کوهستان شمال تهران پارک جمشیدیه است و از این نقطه پس از حدود دو ساعت کوهپیمایی در مسیری با پهنای زیاد، زیگزاگ و کم شیب به مجتمع کلکچال می‌رسیم. وجود مجتمع کوهستانی کلکچال (که مدیریت آن وابسته به وزارت آموزش و پرورش است)، یکی از جذابیت‌های این مسیر است. در محوطه مجتمع کلکچال، برج دیدنی کلکچال قرار دارد که به صورت نمادی برای شناسایی این مسیر درآمده است.
- کوهپیمایی از پارک جمشیدیه تا مجتمع کلکچال خطر خاصی ندارد، اما در فصل زمستان به دلیل تردد زیاد یخ زده و لغزنده است.
- در سایر فصل‌ها می‌توان از مجتمع کلکچال به سمت شمال غربی، به طرف گردنه‌ای وسیع به نام «گرزدره» رفت که از آنجا یال شمال شرقی به سمت قله‌ی کلکچال می‌رود و امتداد مسیر به سمت غرب به پناهگاه شیرپلا منتهی می‌شود.
- مسیر کلکچال به شیرپلا در فصل سرما انباشته از برف است و تاکنون چند نفر در این مسیر بر اثر ریزش بهمن جان باخته‌اند یا دچار حادثه شده‌اند.
مسیر دربند
شروع این مسیر، میدان سربند (مجسمه کوهنورد) است و برای رسیدن به قله‌ی توچال در ادامه باید از آبادی پس‌قلعه، پناهگاه شیرپلا و جانپناه امیری عبور کرد. مسیر سربند – شیرپلا – توچال با وجود برخی خطرات، کوتاه‌ترین مسیر صعود به قله‌ی توچال است و بیشترین تردد در این مسیر صورت می‌گیرد. قسمت‌هایی از مسیر منتهی به شیرپلا کاملاً پرشیب و سنگی است. تا آنجا که به ناچار در نقاطی پله‌های فلزی کار گذاشته شده و طناب‌کشی شده است. کوهپیمایی در این مسیر به‌ویژه در زمستان دشوار است. زیرا قسمت‌هایی از مسیر پایین دست به دلیل تردد روزانه کاملاً یخ می‌زند. در حفره‌ها و دره‌های کوچک و بزرگ مسیر برف زیادی می‌نشیند و یال منتهی به قله نیز بسیار بادگیر است.
- در مسیر میدان سربند تا قله‌ی توچال دوراهی‌های فراوانی هستند که به نقاط مختلفی همچون بند یخچال، دره‌ی اوسون، مجتمع کلکچال، قله‌ی اسپیلت، ایستگاه پنج تله کابین و سایر مسیرهای فرعی ختم می‌شوند. در فصل زمستان تجربه کردن مسیرهای فرعی خطرناک است و می‌تواند بسیار تلخ باشد. در سایر فصل‌ها نیز بدون تجربه، آمادگی و راهنمایی در این مسیرها گام نگذارید.
- برخی از کوهپیمایان، به قصد رسیدن به قله‌ی توچال و به امید پایین آمدن سریع با تله کابین، بدون توجه به شرایط جوی اقدام به صعود می‌کنند. در این مواقع گاه مدت صعود طولانی می‌شود و شخص هنگامی به ایستگاه تله کابین می‌رسد که دیگر تعطیل شده است. باید توجه داشت که فعالیت تله کابین در شرایط نامساعد جوی متوقف می‌شود. همچنین زمان فعالیت آن در زمستان حداکثر تا حدود ساعت ۱۵ است و در ارائه خدمات، برای اسکی‌بازان اولویت قائل است.
- در شیرپلا یک مجتمع کوهستانی فعال است که به کوهنوردان خدماتی از قبیل غذا و حتی محل خواب ارائه می‌دهد. در میانه‌ی راه شیرپلا به قله‌ی توچال، در ارتفاع ۳۴۸۰ متری، جانپناه امیری قرار دارد که فاقد هر گونه امکانات رفاهی است و گاه نیروهای اطلاع رسانی در روزهای تعطیل در آن مستقر هستند. همچنین جانپناهی روی قله‌ی توچال وجود دارد که در زمستان بسیار سرد و گاه انباشته از برف است و نباید به آن امید زیادی بست.
- جبهه شمالی توچال بسیار وسیع و کوهنوردی در آن منطقه در زمستان با خطرهایی همچون گم شدن، تحلیل انرژی، بهمن‌زدگی و … همراه است. زمانی که به خط الرأس نزدیک هستید، به ویژه در هوای نامناسب، از منحرف شدن به آن سو اجتناب کنید.
مسیر ولنجک
مبدأ این مسیر ولنجک است و پس از پارکینگ، تا ایستگاه یک تله کابین مسیر آسفالت است. در ادامه مسیر مناسب راهپیمایی به صورت مارپیچ و با شیب کم تا ایستگاه دوم تله کابین حدود یک ساعت طول می‌کشد.
- از ایستگاه دوم تا ایستگاه پنج، هیچ ایستگاه یا رستورانی وجود ندارد. در این بخش از مسیر که راهپیمایی در آن در شرایط عادی حدود سه ساعت طول می‌کشد، خطرهای بهمن، سقوط، گم شدن و تحلیل انرژی وجود دارد. در ایستگاه پنج مجتمعی فعال است که پناهگاه محسوب نمی‌شود و خدمات کوهنوردی ارائه نمی‌کند و بیشتر پذیرای گردشگران عمومی است.
- پس از ایستگاه پنج در نهایت با حدود ۴ ساعت صعود و گذشتن از ایستگاه هفت، مسیر به قله توچال منتهی می‌شود. کوهنوردی در این مسیر، خصوصاً در فصل زمستان خطرات خاص خود را دارد و مستلزم برنامه‌ریزی ویژه است. کوهپیمایانی که در این مسیر با تله کابین تردد می‌کنند، باید به تفاوت دمای ناگهانی بین مبدأ صعود و مقصد توجه داشته باشند و با پوشاک مناسب و هم‌هوایی (تطبیق تدریجی بدن با تفاوت فشار ناشی از اختلاف ارتفاع) نسبت به ورود به مناطق بالادست اقدام کنند. این امر به ویژه برای کودکان از اهمیت بیشتری برخوردار است.
مسیر درکه
سراسر این مسیر تا پناهگاه پلنگ‌چال (۲۵۵۰ متر)، از داخل دره‌ی زیبای پلنگ‌چال و از کنار رودخانه می‌گذرد که یکی از زیباترین مسیرها در ارتفاعات شمال تهران است. دره‌ی درکه برای کوهپیمایی زمستانی، تا منطقه‌ای به نام «اذغال‌چال» امن و مناسب است. در ادامه‌ی مسیر و ارتفاعات بالاتر از آن در زمستان، احتمال ریزش بهمن وجود دارد. در این مسیر افرادی بر اثر ریزش بهمن مصدوم یا کشته شده‌اند. در نیمه راه درکه به پلنگ‌چال، در ضلع غربی ارتفاعات مشرف به رودخانه، دره‌ای پردرخت وجود دارد که به جنگل کارا موسوم است. این جنگل حدود نیم ساعت از مسیر اصلی درکه – پلنگ‌چال فاصله دارد و کوهپیمایی زمستانی به آنجا خطر خاصی ندارد. ادامه‌ی مسیر جنگل کارا برای دسترسی به قله‌های «دو شاخ» و «چین کلاغ» دارای پاکوب است، اما رفته رفته راه پرشیب می‌شود. این مسیر کم تردد است. بنابر این بدون راهنما و آمادگی کافی از صعود به مناطق بالادست در این مسیر خودداری کنید. مسیر اصلی درکه – پلنگ‌چال در نهایت به مجتمع کوهستانی پلنگ‌چال ختم می‌شود. البته مسیری در امتداد شرقی پس از این مجتمع، پلنگ‌چال را به ایستگاه ۵ تله کابین توچال متصل می‌کند. کوهنوری در این مسیر یا صعود به ارتفاعات بالادست و قله‌ی پلنگ‌چال در فصل زمستان می‌تواند با خطر بهمن همراه باشد.
گاه کنار رودخانه‌ی این مسیر شاهد برپایی آتشی هستید که با شکستن شاخه‌ی آخرین بازماندگان درختان این مسیر زیبا افروخته شده است. شما از این کار پرهیز کنید و در ترویج حفاظت از محیط زیست سهیم باشید.
مقاله پیشنهادی : ۱۰ راهکار برای اینکه با محیط زیست خود، مهربان تر باشید !
- هرگز از مسیرهای اصلی خارج نشوید.
- زمان لازم برای مسیر بازگشت را در نظر بگیرید.
- مسیر کوهپیمایی نباید پر شیب، سنگی و در کنار پرتگاه باشد.
منبع:سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و هیأت کوهنوردی و صعودهای ورزشی استان تهران
سلام خیلی ممنون از مقاله کاملتون
اگر امکانش هست بخشی رو اضافه کنید که شامل فایل های مسیر صعود برای جی پی اس و برنامه های گوشی مثل maps me و … باشه، از داخل سایت شما با اطمینان کامل میشه به مسیر و فایل ها اعتماد کرد ممنون
درود حتما در آینده