روش‌های جهت یابی در روز و شب

از زمانی که انسان شروع به شناخت دنیای اطرافش کرد با پدیده هایی همچون روز، شب،فصل ها و… آشنا شد تا با کمک آنها بتواند زمان درست برداشت محصول، ذخیره آذوقه، جهت یابی مسیر و… را به درستی انجام دهد.
یافتن جهت های جغرافیایی در بسیاری از موارد کاربرد دارد. به طور مثال هنگامی که در جنگل، کوهستان و… راه را گم کرده ایم(هنر زنده ماندن در طبیعت) و یا حتی برای فهمیدن ساعت،جهت یابی لازم است.بهترین و دقیقترین روش برای تعیین جهت و مکان یابی، استفاده از GPS و قطب نما می باشد اما همیشه این ابزار، یا در دسترس نیست و یا احتمال خرابی آنها وجود دارد.در این مقاله میخواهیم به روش های جهت یابی در روز و شب در شرایط طبیعی بدون استفاده از قطب نما اشاره ای داشته باشیم.

تمام روش های جهت یابی در شکل بالا خلاصه می شود. خورشید به خط استوا قائم و به عرضهای جغرافیایی بالاتر مایل می تابد و چون ایران در نیمکره شمالی قرار گرفته است خورشید همیشه بطور مایل و از سمت جنوب می تابد به همین دلیل هیچگاه در ایران خورشید را دقیقاً بالای سرمان نمیبینیم، خورشید از شرق طلوع و از غرب غروب می کندو هنگام ظهر سمت جنوب را نشان می دهد، هنگام صبح خورشید جهت جنوب شرق و هنگام عصر خورشید جهت جنوب غرب را نشان می دهد.

چگونه جهت یابی کنیم؟

اولین نکته ای که  باید مد نظر داشته باشید این است که روش های جهت یابی در روز و شب یا جهت یابی در قطب شمال و جنوب با یکدیگر متفاوت هستند. مطمئنا راحت ترین راه جهت یابی استفاده از قطب نما است؛ اما اگر دوست دارید یک گردشگر حرفه ای باشید آگاهی از روش های جهت یابی را در اولویت خود قرار دهید. در ادامه روش‌های مختلف جهت یابی را به شما عزیزان معرفی می‌کنیم.

جهت ها:

چهار جهت اصلی عبارتند از : شمال و جنوب = مشرق و مغرب.

چهار جهت فرعی عبارتند از : شمال شرقی و جنوب شرقی= شمال غربی و جنوب غربی .

انواع جهت یابی:

در این قسمت از مقاله به بررسی انواع روش های جهت یابی خواهیم پرداخت:

۱- استفاده از ساعت عقربه ای

در این روش ساعت را بصورت افقی گرفته بطوریکه عقربه ساعت شمار (عقربه کوچک) به سمت خورشید قرار بگیرد. در این حالت نیمساز عقربه ساعت شمار و عدد ۱۲ جهت جنوب را نشان می دهد.
در صورتیکه ساعت عقربه ای در دسترس نبود می توان ساعت را بصورت شماتیک روی کاغذ ترسیم کرد و مانند روش بالا عمل کرد. همچنین استفاده از این روش بصورت تجسم ساعت فرضی قابل انجام است.
این روش یکی از کارامد ترین و ساده ترین روش های جهت یابیه

۲- درختان قطع شده

به دلیل تابش آفتاب از سمت جنوب به نیمکره شمالی، دوایر متحد المرکز درختان در سمت جنوب و جنوب شرق رشد بیشتری دارد. همچنین به دلیل تابش بیشتر آفتاب، پوسته درختان در جهت جنوب ضخیم تر و تیره تر بوده و معمولا دارای شاخ و برگ بیشتری هستند.

برنامه های باشگاه ها و گروه های کوهنوردی موجود در سامانه بریم کوه را مشاهده فرمایید و در صورت تمایل برنامه گروه خود را به رایگان ثبت نمایید. سامانه بریم کوه

۳- جهت یابی به وسیله برف و ماسه

تابش آفتاب از سمت جنوب باعث ذوب سریع تر برف ها در دامنه جنوبی کوه می شود.

در هوای برفی، آن طرف از اجسام که برف بیشتری در آن جمع شده است شمال را نشان می دهد. این روش زمانی صحیح است که جمع شدن برف بیشتر در یک نقطه در اثر توپوگرافی (پستی ها و بلندی های سطح) زمین نباشد و تابش آفتاب از سمت جنوب باعث ذوب سریع تر برف ها در دامنه جنوبی کوه می شود.

انواع مختلف تلماسه ها در بیابان ها وجود دارند که شکل آن ها جهت باد غالب را نمایان می سازد.

۴- سایه شاخص

چون خورشید از شرق طلوع و از غرب غروب می نماید  بنابراین اولین سایه اجسام همیشه در جهت غرب و سایه دوم به سمت شرق حرکت می کند. در این روش شاخصی را در زمین قرار می دهیم و انتهای سایه اول را با یک سنگ مشخص می کنیم. بعد از ۱۵ الی ۳۰ دقیقه انهای سایه دوم را نیز مشخص می نماییم. حال پای چپ خود را در سایه اول و پای راست خود را در سایه دوم قرار میدهیم در این حالت روبه رو سمت شمال است، پشت سر جنوب، سمت راست شرق و غرب سمت چپ ما هست.

۵- خزه بستن سنگ ها و درخت ها

به علت تابش آفتاب کمتر خزه ها بیشتر درسمت شمالی سنگ ها و درختان تشکیل می شوند.

مقاله پیشنهادی : سامانه بریم کوه چیست؟

۶- لانه مورچه ها

از روش های جهت یابی که به کماندوها آموزش داده می شود جهت یابی از روی لانه مورچه هاست.
مورچه ها هنگام حفر لانه، خاک آنرا به خارج از لانه منتقل کرده و در سمت جنوب تا جنوب غرب قرار می دهند. علت این رفتار وجود بادهای شمالی و همچنین جلوگیری از ورود آفتاب به لانه آنها عنوان شده است. لازم به ذکر است که این روش، روشی مطمئن نیست چون نوعی مورچه وجود دارد که از این الگو پیروی نمی‌کند.

۷- جهت یابی به کمک تپه های پر شیب

اگر در بیابان هستید و پوشش گیاهی وجود ندارد می توانید از آفتاب جهت یابی کنید اما اگر هوا ابری شده ( به تازگی ) و می خواهید جهت یابی کنید با پیدا کردن یک تپه پر شیب در جهت های مختلف روی خاک شیب دست بگذارید و حرارت آن را بسنجید و تمام اطراف تپه را نه به صورت پیوسته…بلکه به صورت ۱۸۰ درجه امتحان کنید ( ابتدا دست بگذارید سپس در سمت مقابل این کار را امتحان کنید ) نحوه جهت یابی به این صورت است که در تپه های پر شیب طرفی که رو به شمال است خاکش خنک تر از طرفی است که رو به جنوب است.

۸- جهت یابی به وسیله باد

بادها را بر اساس جهتی که می‌وزند، نام‌گذاری می‌کنند مانند باد شمالی از شمال. باد غالب، باد خاصی است که وزش آن طولانی‌تر بوده و در جهت خاصی می‌وزد. درجه حرارت، رطوبت و سرعت که در فصول مختلف باعث تغییر جهت باد غالب می شود. به راحتی و تنها با دانستن جهت بادهای غالب می‌توانید، چهار جهت اصلی را تشخیص دهید.
– در نواحی معتدل آب و هوایی چه در قطب شمال و چه در قطب شمال باد غالب عموما از غرب می زود.
– در نواحی گرمسیری، باد غالب بین مناطق شمال شرقی و جنوب شرقی جریان دارد.
– در نواحی استوایی، باد غالب معمولاً از سمت شرق می‌وزد.

جهت یابی در شب:

۱- جهت یابی به وسیله ستارگان

برای تعیین جهت شمال و جنوب جغرافیایی در شب طبق مراحل زیر عمل کنید.

1. ابتدا صورت فلکی دب اکبر را پیدا کنید.
2. به ستاره ۶ و ۷ دب اکبر یعنی ستاره های دبه و مراق دقت کنید.
3. به اندازه ۵ برابر فاصله بین این دو ستاره به سمت جلو نگاه کنید.
4. به ستاره جدی از دب اصغر می رسید که قطب شمال را نشان می دهد.

۲- جهت یابی به وسیله هلال ماه

یکی از متداول ترین و شاید آسان ترین روش های جهت یابی در شب استفاده از هلال ماه است. اگر سفر شما از تاریخ اول ماه  تا ۱۵ ماه باشد (نیمه اول ماه)، سمت برجستگی ماه به شما جهت غرب را نشان می دهد؛ ولی در نیمه دوم ماه یعنی از تاریخ ۱۵ تا روز آخر ماه برجستگی هلال ماه سمت شرق را به شما نشان می دهد.
اگر دو نوک (تیری) هلال ماه را بهم وصل کنیم، حرف p درست خواهد شد، هلال ماه به سمت مغرب است و اگر q درست شدهلال به سمت مشرق است.

نویسنده : استاد وفا

بدون شک روش های دیگری نیز برای جهت یابی وجود دارد.شما از چه روش هایی استفاده میکنید ؟
تا حالا در کوه مسیر رو گم کردید که نیاز به جهت یابی داشته باشید ؟